kutubhona

وَالَّذِينَ جَاؤُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ

«Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: “Парвардигоро, Ўзинг бизларни ва бизлардан илгари иймон билан ўтган зотларни мағфират қилгин”» [Ҳашр 10]

оятини далил қилиб келтирди. Умар саҳобалар, тобеинлар ва табаа тобеинларнинг кейин келадиган фарзандлари ва улардан кейин қиёмат кунигача келадиган авлод мана шу файга ҳақли бўлишига мана шу оятдан далил келтирди.

Шунинг учун Умарнинг «эҳтиёж доимий сарф-харажат манбаини вужудга келтиришга чорлайди, аскарларга шу манбадан сарфланади, маош уларга шу манбадан тўланади, давлат манфаатларини идора қилишга ҳам шу манбадан сарфланади, муҳтожларга охир замонгача шу манбадан берилади. Бу сарф харажатлар учун доимий туганмас манба зарур», деган нуқтаи назари, унинг Ҳашр сурасида келган фай оятларини фикрлаб тушуниши унинг фатҳ қилинган ерларни мусулмонлар ўртасида тақсимлашдан бош тортишига, бу ерларни ўз эгалари қўлида қолдириб уларга хирож солиғи солишига олиб келди. Мусулмонлар қўшинларига ва уларнинг манфаатларига сарфланадиган доимий фай бўлиб қолиши учун шундай қилди. Мана шу Умарни мусулмонлар ўртасида ерни тақсимлаб бермасликка ундаган ҳақиқий маънодир. Бу маънони Умарнинг мана бу сўзи ифодалаб турибди: «Аммо жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, агар одамларнинг охирини ҳеч нарсаси йўқ қашшоқ қилиб қолдиришдан қўрқмаганимда қайси шаҳарни фатҳ қилсам уни худди Набий с.а.в. Хайбарни тақсим қилиб берганидек тақсим қилиб берган бўлардим. Лекин мен уни уларга ўзаро тақсимлаб олишадиган бир хазина қилиб қолдираман». Бухорий ривояти.

Шундан тушуниладики хирож ерининг эгалиги ҳамма мусулмонларникидир ва бу эгалик уларда сақланади. Бу ерни илгариги эгалари қўлида қолдириш мусулмонлар ўрнига унга ишлов бериб обод қилишлари ва фойдаланишлари учундир, холос. Ердан фойдаланишлари учун уларнинг қўлида қолдирилиши эвазига улар хирож тўлашлари лозим. Демак улар ернинг эгалари эмас, лекин уларнинг ер манфаатига эга бўлишларига рози бўлинган. Шунинг учун баъзи саҳобалар ва аҳли илмдан кўпчилиги бу ерни сотмаслик лозим, деган раъйни билдирган. Жумладан Умар, Али, Ибн Аббос,